Giữ trong sáng của tiếng Việt nhìn từ Pháp

- Pháp quy định từ mới nào của tiếng Anh được chấp nhận, từ nào không. Nếu ai sai sẽ bị xử phạt rất nặng, bị báo chí lên tiếng không có tinh thần yêu nước.

PGS ngôn ngữ Phạm Văn Tình cho biết thêm như vậy nhân câu chuyện phiên âm tiếng nước ngoài đang tồn tại nhiều cách sử dụng, trong cuộc trao đổi với VietNamNet. Ông Phạm Văn Tình là Phó tổng biên tập Tạp chí Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam.

TIN LIÊN QUAN:
Rắc rối tên của luật sư bào chữa cho Nguyễn Ái Quốc

Háo hức học ngôn ngữ Na'vi

PGS.TS Phạm Văn Tình

3 xu hướng và sự lựa chọn hợp thời đại

PV: Thưa ông, vừa rồi cư dân đang xôn xao về cách phiên âm tên riêng của một số báo. Có những tên riêng nước ngoài khi phiên âm ra tiếng Việt đã tạo ra những cụm từ có ý nghĩa không được đẹp (bản tin đón Chủ tịch Thái Lan ghi là Sổm - sặc Kiệt - sụ na - rôn). Mới đây nữa, một câu chuyện tưởng như rất nhỏ là Bảo tàng Hồ Chí Minh đề xuất sách giáo khoa sửa phiên âm tên của vị luật sư bào chữa cho Nguyễn Ái Quốc. Theo ông, nên để nguyên tên của người nước ngoài, để tên theo phiên âm quốc tế, hay phiên âm ra tiếng Việt?

PGS.TS Phạm Văn Tình: Hiện nay đang tồn tại 3 cách xử lí vấn đề này. Một là phiên âm cách đọc: Paris thì viết là Pa-ri, Washington thì viết là Oa-shing-tơn. Cách thứ 2 là dịch nghĩa, tức là tên riêng đó có nghĩa, chẳng hạn như Quảng trường đỏ, Nhân đạo (tên tờ báo ở Pháp),…. Nhưng xu hướng này không nhiều.

Cách thứ 3 là để nguyên dạng, tên họ như thế nào thì để như vậy vì hiện nay đa số các tài liệu mình đọc bằng tiếng Anh, hoặc tên của nước ngoài ở các mẫu chữ khác như tiếng Nga, Ấn Độ, Trung Quốc.. vẫn có thể chuyển sang mẫu tự La-tinh để gần gũi với các kí tự ta đang dùng.

Có quan điểm rằng cần phải phiên âm ra để mang tính quần chúng, phổ cập để mọi người đọc. Nhưng phiên âm có bất lợi là không ai biết chắc chắn là đọc như thế nào, tức là giữa cách viết và cách đọc khác nhau mặc dù tiếng Việt hay các ngôn ngữ khác trên thế giới giữa chữ viết và âm đọc khá gần nhau.

Nhưng nói chung nhiều tên giữa chính tả và chính âm khác nhau, đặc biệt là tiếng Anh, ví dụ như chữ “y” có thể đọc là “i” hoặc là “ai”, chính vì thế mà có người đọc là Lôdơbi hoặc Lôdơbai. Từ đó dẫn tới việc cách mình suy luận, đọc không trùng với cách đọc của người bản ngữ.

Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng cùng một tên nhưng chính người trong một nước cũng có những cách đọc khác nhau. Ví dụ tên tổng thống Ronal Reagan, có người đọc âm “ea “là “I”, người lại đọc là “ê”. Người Việt mình cũng vậy, ví dụ Việt Nam có nơi đọc là “Ziệt Nam”,…

Như vậy chuẩn âm của mỗi vùng miền, chưa nói đến mỗi quốc gia đã có những khác biệt. Nếu lại phiên âm thì thậm chí anh chỉ đúng tên người này đối với một vùng này, còn nơi khác lại khác.

Ví dụ tên cầu thủ bóng đá Michael Ballack có người đọc theo tiếng Anh là “Mai-cơn”, nhưng tiếng Đức là “Mi-xen”, đội bóng Bayer Munich có người đọc âm thứ hai là “Muy-nich” nhưng tiếng Đức là “Mu-khèn”.

Chuyện phiên âm để hi vọng đạt tới một cách đọc là không tưởng. Và anh dựa vào cách đọc nước nào để phiên âm? Quan trọng hơn cả là khi giao tiếp bằng chữ viết ta lấy mặt chữ làm quan trọng.

Tên gọi của một người được ghi danh một cách cụ thể, bằng văn tự. Wayne Rooney thì dứt khoát phải có hai chữ “o”. Nếu thiếu một chữ “o” là không được. Sai một chút sẽ định danh sang người khác.

Đa số người đọc ví dụ báo chí chỉ nhìn con chữ, không mấy ai đọc thành lời cả. Dù khi bắt đọc họ có thể đọc na ná giống nhưng không mấy ai chê trách và về con chữ họ vẫn nhìn để nhận ra một ai đó. Trừ một số bình luận viên thì họ phải chọn một cách chính xác hơn cả. Nếu đọc không đúng thì tất cả người xem đều cảm thấy phản cảm.

Cũng với cái tên đó (chưa được phiên âm) ta có thể dễ dàng tìm được ở các văn bản khác đặc biệt với xu hướng ngôn ngữ hòa đồng ngôn ngữ trên thế giới như hiện nay và không gây trở ngại gì.

Cuộc sống là thước đo, đánh giá những giải pháp. Xưa ta còn viết gạch nối rồi không viết hoa ở giữa ví dụ Nguyễn Văn Trỗi thì viết Nguyễn-văn-Trỗi nhưng bây giờ đã không còn nữa.

Mỗi giải pháp đều có lý do. Nhưng giải pháp để nguyên dạng ngày càng được chấp nhận do thuận lợi, không gây trở ngại, hợp với xu hướng thời đại.

Lựa chọn “quần chúng” có được chấp nhận?

Theo dõi tình hình báo chí, các phương tiện truyền thông, ông có thấy xu hướng này?

Nhiều báo trước đây (nhất là ở miền Bắc) đều dùng cách phiên âm. Nhưng hiện nay hầu hết đều đã tự động chuyển sang việc giữ nguyên dạng để phù hợp với thời đại. Không phải họ bảo thủ hay muốn làm ra cái gì riêng biệt mà họ thấy điều đó tiện lợi, được chấp nhận hơn.

Đấy là chưa nói đến chuyện nhiều từ phiên âm sang tiếng Việt sẽ rất buồn cười, thậm chí phản cảm ví dụ Upradit và ví dụ bạn vừa nêu,…Xu hướng chung không chỉ các văn bản khoa học mà sách, vở, báo chí, phương tiện truyền thông đã tôn trọng cách giữ nguyên dạng tên riêng nước ngoài.

Nói phiên âm ra để dễ đọc, để gần quần chúng nhưng liệu quần chúng liệu họ có cần đến thế không? Họ có nhu cầu không? Rồi hiện chúng ta hiện có hơn 20 học sinh mà đều dạy như thế thì như thế nào?

Sự chưa thống nhất như vậy có gây khó khăn gì cho việc quản lí?

Hiện vẫn có lựa chọn giải pháp phiên âm (số ít) khi đối với việc dạy cho trẻ hoặc lớp phổ cập văn hóa. Khi này các đối tượng này còn chưa nhận diện con chữ thì giải pháp tạm thời là phiên âm nhưng vẫn mở ngoặc để nguyên dạng chữ viết bên cạnh.

Về bất cập thì chuyện đọc là Lôdơbi, Lôdơbai là một ví dụ. Đấy là khi ta chấp nhận cách đọc mà chính gia đình người thân không chấp nhận. Một số bật cập khác quan trọng như khó khăn trong tra cứu tài liệu, việc dễ nhầm tên ai đó,…đã đề cập ở trên.

Vậy về trường hợp cụ thể là Lôdơbai hay Lôdơbi này, ông chọn cách đọc nào?

Tôi chọn theo cách của gia đình. Đấy cũng là cách thể hiện sự tôn trọng với gia đình luật sư.

Cần một bộ luật về ngôn ngữ

Từ trước tới nay ta đã có quy chuẩn nào trong việc sử dụng phiên âm chưa, thưa ông?

Tôi nhớ đã có cuốn từ điển phiên âm tên riêng nước ngoài do Nguyễn Như Ý chủ biên. Trong sách này các tên riêng được căn cứ vào cách đọc, cách nói của các ngôn ngữ đó để phiên âm và đưa ra lựa chọn cách đọc một cách khả dĩ nhất cho người dùng. Nhưng cuốn này chỉ là một giải pháp, không bắt buộc phải theo.

Chuyện làm từ điển nên quy về một mối và cần kiểm định nghiêm ngặt. Hiện nay nhiều nơi còn làm ăn theo kiểu chụp giật, dễ dãi, NXB nào cũng có thể xuất bản, rất nguy hiểm.

Và ta cũng chưa có một quy định nào về việc phiên âm tên riêng nước ngoài để mọi người làm theo phải không, thưa ông?

Chưa có, nhưng trong một số cơ quan trong phạm vi nội bộ đã có.

Vậy có nên cần một văn bản quy phạm để mọi người làm theo không?

Nên có một bộ luật ngôn ngữ, theo đó sẽ là các văn bản dưới luật hướng dẫn mọi người thực hiện những việc như viết hoa các tên tổ chức, cơ quan, xử lí tên riêng, cách viết i, y.

Đó là nhu cầu cần thiết để tiến tới một sự chuẩn hóa. Một vài năm trước đã có ý kiến trong Quốc hội cần phải có bộ luật này nhưng hình như nó chưa đến độ chín muồi và chưa tạo ra hiệu ứng xã hội.

Và điều quan trọng nữa là các nội dung, chế tài xử lí như thế nào? Vi phạm ngôn ngữ cũng giống như vi phạm giao thông nếu không có chuẩn thì khó bắt lỗi, muốn bắt được thì mới phạt được.

Cần có sự đầu tư nhất định trong việc điều tra cách thể hiện ngôn ngữ nói chung, những xu hướng, từ đó hệ thống các biểu hiện về ngôn ngữ bằng lời nói và chữ viết trên cơ sở đó đưa ra được một bộ quy chuẩn để làm luật.

Yêu cầu này đã đến độ bức thiết chưa, thưa ông?

Nó không phải không có không được nhưng đã đến lúc bắt tay vào làm rồi và không muộn. Dẫu vậy vẫn không thể phủ nhận so với các nước phát triển trên thế giới ta chậm mà ngay như ở Đông Nam Á so với Malaysia, Indonesia ta đã chậm hơn họ.

Giữ giữ sự trong sáng của tiếng Việt nhìn từ nước Pháp

Trên thế giới có thể lấy ra đây ví dụ nước nào đã đi tiên phong trong việc giữ gìn sự trong sáng của ngôn ngữ, thưa ông?

Có thể kể ra đây nước Pháp. Ví dụ họ có quy định từ mới nào của tiếng Anh được chấp nhận ở tiếng Pháp, từ nào không. Họ căn cứ vào tần số sử dụng và nhu cầu, nếu giả sử tiếng Pháp chưa đủ thể hiện bằng tiếng Anh thì họ sẵn sàng chấp nhận và ngược lại.

Nếu ai sai sẽ bị xử phạt rất nặng, bị báo chí lên tiếng không có tinh thần yêu nước. Từ lâu đây cũng là tiêu chí người Pháp đánh giá thái độ của người nói với tiếng Pháp. Mỗi một năm Viện Hàn lâm Khoa học Pháp còn đưa ra những khuyến cáo cho việc sử dụng tiếng nước họ như thế nào cho phù hợp.

Bộ từ điển do Viện Hàn lâm Khoa học của Pháp xuất bản được xem là chuẩn mực được làm rất công phu không chỉ về từ ngữ mà là cả cách ứng xử như thế nào, cách quy tắc ngữ pháp, chính tả.

Còn ở ta thì sao?

Có thời gian có những lộn xộn, không ai bảo ai, rồi bài vở của các nhà ngôn ngữ khi gửi tới các báo bị cắt xén không phù hợp,..Tuy nhiên dần dần nó cũng lắng lại, trừ một số trường hợp cá biệt.

Cảm ơn ông!

Văn Chung (thực hiện)

Ý kiến bạn đọc

Lê Ngọc, gửi lúc 08/12/2011 14:22:33

"Ui Thầy mình đây mà": Kính gửi thầy Tình, Bẵng đi một thời gian dài không được gặp thầy vì không tìm được số liên lạc, cũng là 6 năm rồi, thế mà em vẫn cảm nhận như mới đây thôi được nghe thầy giảng, thầy hướng dẫn cách nói chuyện trước đám đông. Giờ đây những kỹ năng đó đã giúp ích cho em rất nhiều khi hòa mình vào dòng chảy của xã hội. Nói ra thì dài lắm, chúc thầy cùng gia đình mạnh khỏe. Em Ngọc - Hanoi University of business and management.

lethanh, gửi lúc 08/12/2011 14:22:58

"bức xúc": Khi viết báo, "dân tiếng Nga" chúng tôi viết thủ đô của LX/Nga là Moskva. Nhưng các biên tập nhất định sửa là Moscow, cho chúng tôi là "lạc hậu". Họ cũng cho biết đây là quy định, đừng cãi. Nhưng không chỉ chúng tôi, mà nhiều người Việt và các bạn Nga biết tiếng Việt cũng cho rằng không nên buộc người viết phải dùng từ Moscow. "chúng tôi không biết tiếng Anh", nhiều người nói.

Lê Mạnh Tiến, gửi lúc 08/12/2011 14:23:23

"Ý tưởng tuyệt vời": Theo tôi đôi khi phải theo số đông nhưng những người hiểu biết như giáo sư Tình có trách nhiệm và nhà nước cũng cần có biện pháp giúp đỡ Ví dụ tạo điều kiện cho người đó phát biểu về một vấn đề gì đó có liên quan trên TV hoặc trên đài. Còn nói là học theo Người Pháp chúng ta ai cũng thấy một việc rất buồn cười đập vào mắt chúng ta hàng ngày. Một tập đoàn bán lẻ lớn của Pháp ở Việt Nam và trên toàn thế giới cứ gọi là siêu thị " Bích xi " mà trong tiếng Pháp rõ ràng là xê. Tôi ủng hộ việc soạn thảo từ điển có kèm theo một số ví dụ ứng xử.

Phan Dũng, gửi lúc 08/12/2011 14:23:28

"Phản hồi": Xin đừng vác tiếng Anh ra đọc phiên âm cho các ngôn ngữ khác, mỗi quốc gia mỗi dân tộc đều có ngôn ngữ và các đọc riêng cho tên người hoặc tên địa phương, cần phải tôn trọng. Những người làng trong các ngành nghề liên quan đến giáo dục, hoặc tiếp xúc nhiều với mọi người (báo chí, truyền thông, ...) càng cần phải tìm hiểu sâu hơn về các cách đọc nhằm tránh những sự hiểu nhầm dẫn đến tự ái của các nước, cá nhân. Phiên âm theo một ngôn ngữ khác đôi khi là sự xúc phạm với người hoặc quốc gia được phiên âm.

Khuê Bích, gửi lúc 08/12/2011 14:23:36

"Cần có luật về ngôn ngữ": Bài viết này mới nói về việc phiên âm, song tình trạng lộn xộn trong việc sử dụng ngôn ngữ (cả tiếng nói và chữ viết) hiện nay thể hiện ở nhiều thứ lắm, cần phải được thống nhất dưới dạng luật, ví như: dùng phụ âm, dùng từ có yếu tố Hán Việt (mà rất phổ biến), quy định về việc viết chữ chuẩn... có những thứ rất "buồn cười" mà rất khó chịu như: người ta vẽ chữ nguyệch ngoạc mà lại gọi là "thư pháp" (tức là phép viết chữ), vẽ chữ thì sao không gọi là "thư hoạ" ? , tại sao khuyến khích mua mà cứ nói là "khuyến mại" ? v.v....v.v...

Thu Mai, gửi lúc 08/12/2011 14:23:57

"Giữ trong sáng của tiếng Việt nhìn từ Pháp": Ở Việt Nam hiện nay việc sử dụng từ có nguồn gốc nước ngoài rất tùy tiện . Tôi cho rằng, từ Việt mình có thì nên sử dụng . Ví dụ : lại thay cho tái ; đi cùng thay cho đồng hành ; bốn thế hệ thay cho tứ đại đồng đường; ... Các cơ quan truyền thông, đặc biệt là truyền hình cần gương mẫu sử dụng các từ có nguồn gốc Việt nam và chỉ dùng các từ có gốc nước ngoài ( Trung Quốc, Anh, Pháp ) khi tiếng Việt không có

Người quan tâm đến Tiếng Việt, gửi lúc 08/12/2011 14:24:14

"Cần có Luật ngôn ngữ Việt Nam": Tôi rất đồng ý với việc phải có Luật ngôn ngữ Việt Nam. Tiếng Việt là của cả dân tộc chứ không phải của riêng ai mà nay họ cải cách thế này, mai thế khác. Tôi lấy vi dụ cách đây nhiều năm khi tôi đang học phổ thông, chữ y dài được các vị ấy thay thế bằng chữ i ngắn. Thật là phản cảm khi viết những chữ "li kì", hi vọng", "vật lí", lí luận",... Tôi rất muốn hỏi những người đưa ra quyết định thời ấy đã dựa trên cơ sở khoa học nào để đưa ra sự thay đổi như vậy, hay đó là ý thích bất chợt của các vị ? Sách giáo khoa dạy học sinh thì như vậy, nhưng trong Công báo, nơi đăng các văn bản pháp luật thì toàn dùng những từ "chiến sỹ", "sỹ quan", "nghệ sỹ",... Gần đây, ông Quách Tuấn Ngọc còn đưa ra ý kiến: sẽ thêm các chữ cái: F, J, Z, W vào Tiếng Việt. Tôi rất muốn những người làm chức to ở Bộ Giáo dục hiểu rằng, Tiếng Việt là tài sản của dân tộc Việt Nam, không phải là của riêng để mà tùy tiện thích làm gì thì làm.

Trước 1 Sau

Tổng số 7 phản hồi.