Trí tuệ và quyền lực

Sống với nghệ thuật

Bức Giáo hoàng Innocent X của Velazquez .

Một pho tượng Socrate.

SGTT.VN - Có phải ngẫu nhiên khi ở phương Đông và phương Tây, các bộ óc siêu việt nhất của nhân loại đồng loạt xuất hiện quanh các thế kỷ 5 – 4 – 3 trước Công nguyên: Thích Ca Mâu Ni, Lão tử, Trang tử, Khổng tử, Mạnh tử, Platon, Aristotle...

Một vầng chói sáng trong buổi bình minh của trí tuệ con người là Socrate. Phương pháp biện chứng của ông vẫn vận hành trong tư duy triết học, khoa học thời nay. Socrate khai mở con đường đến chân lý bằng định đề nổi tiếng: “Tôi biết là tôi không biết!” Có lẽ không nhà triết học nào được tạc nhiều chân dung như ông, ngay từ thời Hy Lạp, rồi được người La Mã và các thế hệ sau sao chép lại. Đó là một người đàn ông tuổi đang về già, ở trần, đầu tóc xoắn xuýt bù xù, trán cao với các nếp nhăn sâu, mắt mũi miệng đều có vẻ thô kệch, nhưng mắt tinh anh một cách hiền từ và láu lỉnh, cái miệng hé mở vừa như sắp nói vừa như đang lắng nghe. Bức chân dung cổ điển này trở thành biểu tượng, sự hiển thị cụ thể của vẻ đẹp tinh thần và sức mạnh của trí tuệ.

Bức Giáo hoàng Innocent X của danh hoạ Tây Ban Nha Diego Velazquez (1599 – 1660) chắc chắn là một trong những chân dung nổi tiếng nhất Tây phương, chỉ sau Mona Lisa của Leonardo Da Vinci nhưng mang một vẻ bí ẩn nam tính hoàn toàn khác. Nó trở thành một biểu tượng của uy quyền bất khả tư nghị, không thể cưỡng lại. Đầy kịch tính Barốc trong bố cục cực giản dị này; màu đỏ và trắng chói gắt, tương phản trong không gian nén chặt gay cấn nơi sáng và tối tranh chấp không khoan nhượng. Trong khung vuông của tấm màn đỏ và cái ghế đỏ thếp vàng, hình Innocent như một kim tự tháp vững chãi, bàn tay như lồi ra khỏi mặt tranh ta có thể chạm vào mà không dám. Đôi mắt sắc như gươm và cái miệng mím chặt phán truyền, tay cầm tờ giấy như một bảo đảm thiêng liêng cho trật tự mà giáo hội thiết lập và ban phát!

Velazquez ca ngợi giáo hoàng bằng bức tranh này, nhưng bao thế hệ sau cũng thấy ở đây những chứng cứ để công kích hệ tôn giáo đoàn từng là quyền uy tuyệt đối ở trời Tây.

Nguyễn Quân